ศาลเจ้าพ่อดอยภูนาง
ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออก ของที่ทำการสำนักงานอุทยานแห่งดอยภูนาง หมู่ 6 บ้านบ่อเบี้ย ตำบลบ้านมาง อำเภอเชียงม่วน จังหวัดพะเยา
สมัยก่อนกรุงศรีอยุธยา พะเยาเป็นเมืองประวัติศาสตร์ เดิมมีชื่อว่า เมืองภูกามยาว หรือ พยาว สมัยกรุงศรีอยุธยาอยู่ในอาณาจักรล้านนา อยู่ในอาณาจักรล้านนา มีกษัตริย์ปกครองสืบราชสันติวงศ์ติดต่อกันมาสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ พุทธศักราช 2386 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 ทรงตั้งเมืองพะเยาเป็นเมืองขึ้นของนครลำปาง ผู้ครองเมืองนครลำปางทุกคนได้รับพระราชทานนามว่า “พะเยาประเทศอุดรทิศ”
ปีพุทธศักราช 2437 พระยาประเทศอุดรทิศ (เจ้าไชยวงศ์) เป็นผู้ครองเมืองพะเยา อาณาเขตการปกครองยึดเอาลำห้วย แม่น้ำ ดอย เป็นหลัก ทิศตะวันตกเฉียงใต้ (หรดี) เมืองในอำนาจปกครองคลอบคลุมถึง งาว สะเอียบ เชียงม่วน สระ แม่น้ำปั๋ง ซึ่งอุทยานแห่งชาติดอยภูนาง ตั้งอยู่ในบริเวณเขตแม่น้ำปั๋ง ถือได้ว่าอยู่ในเขตการปกครอง ของพระยาประเทศอุดรทิศ (เจ้าไชยวงศ์) ในสมัยนั้น
พุทธศักราช 2445 เกิดจลาจลขึ้นทางหัวเมืองฝ่ายเหนือ โจรผู้ลี้ภัยเงี้ยวเข้ายึดเมืองพะเยา ปล้นเอาทรัพย์สินทางราชการ ประชาชนวัดวาอารามไป คนแตกตื่นหนีไปลำปาง เจ้าหลวงอุดรทิศ (เจ้าไชยวงศ์) ได้ยกกำลังตำรวจทหารจากลำปางมาปราบรบกันอยู่ที่บริเวณบ้านแม่กา (ห่างจากเขตอุทยานแห่งชาติดอยภูนาง 20 กิโลเมตร) เงี้ยวล้มตายเป็นจำนวนมาก
ปีพุทธศักราช 2448 พระยาประเทศอุดรทิศ (เจ้าไชยวงศ์) ถึงแก่พิราลัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 โปรดเกล้าฯ ให้พระยาประเทศอุทิศ (เจ้าหนานไชยวงศ์ ศีติสาร) เป็นผู้ครองเมืององค์สุดท้าย ก่อนที่จะปฏิรูปการปกครองจากแบบเดิมเป็ฯการปกครองแบบ “มณฑลเทศบาล” เมืองพะเยาถูกผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของมณฑลลาวเฉียง (ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็นมณฑลพายัพ) และยุบให้มีฐานะเป็น “อำเภอเมืองพะเยา” แล้วให้เจ้าอุปราชมหาชัย ศีติสาร รักษาการในตำแหน่งเจ้าเมืองพะเยา และในปี พ.ศ.2475 มีการเปลี่ยนระบบการปกครองใหม่ ทำให้เมืองพะเยาเป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดเชียงราย
วันที่ 28 สิงหาคม 2520 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชฯ มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้ง “จังหวัดพะเยา” ตามพระราชบัญญัติจัดตั้งจังหวัดพะเยา ให้ไว้ ณ วันที่ 20 กรกฎาคม 2520
เมื่อปี พ.ศ.2538นายพรศักดิ์ ทอดเสียง หัวหน้าอุทยานแห่งชาติดอยภูนางขณะนั้น ได้ตั้งศาลเจ้าพ่อดอยภูนาง เพื่อแสดงความเคารพต่อพระยาประเทศอุทิศ (เจ้าไชยวงศ์) ผู้ปกครองพื้นที่เขตนี้ในอดีตกาล
ปี พ.ศ.2555 ถึง 2558 นายเทวฤทธ โกยโภไคสวรรค์ หัวหน้าอุทยานแห่งชาติดอยภูนาง ได้ปรับปรุงศาลเจ้าพ่อดอยภูนางและภูมิทัศน์โดยรอบให้สง่างาม จัดทำประวัติความเป็นมาของศาลเจ้าพ่อดอยภูนางให้ทุกคนได้รับทราบและแสดงความเคารพด้วยความศรัทธา
ที่มา อุทยานแห่งชาติดอยภูนาง
